Trở lại lịch sử những năm 1968 - 1972. Ngoài lực lượng cán bộ, sinh viên của Trường lên đường vào các chiến trường tham gia kháng chiến chống giặc Mĩ xâm lược, thì ngay tại trường một trận địa cũng được dựng lên cùng quân, dân Thủ đô đánh Mĩ.

Ngày ấy, Trường ĐHSP Hà Nội có một Tiểu đoàn Tự vệ được thành lập từ năm 1968, với quân số biên chế hơn 290 cán bộ và sinh viên. Thầy Nguyễn Nghĩa Dân (nguyên Phó Bí thư Đảng uỷ Trường) chính trị viên Tiểu đoàn tự vệ, thầy Đào Liên (cán bộ khoa Địa lí lúc đó) là Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn Tự vệ, thầy Trịnh Hiệt (cán bộ phòng Quản lí khoa học lúc bấy giờ) là chính trị viên, Phó Tiểu đoàn tự vệ. Tiểu đoàn Tự vệ được chia thành 3 đại đội và 3 trung đội: Đại đội khoa Văn, Đại đội khoa Tâm lí Giáo dục, Đại đội Hiệu bộ; Trung đội khoa Địa lí, Trung đội khoa Cấp II và Trung đội khoa Lịch sử. Tất cả đều được trang bị vũ khí, súng đạn, khí tài.

Trường ĐHSP Hà Nội vinh dự là một trong 3 đơn vị có Tiểu đoàn tự vệ của Thủ đô thời bấy giờ. Đây là lực lượng nòng cốt được tập dượt, huấn luyện như những chiến sĩ trong quân đội. Tự vệ trường có nhiệm vụ trực tiếp đánh trả máy bay địch, bảo đảm quan sát vùng trời khu vực Từ Liêm và phía Tây Hà Nội, tuần tra canh gác, đánh địch mặt đất (nhảy dù, biệt kích), phòng cháy, chữa cháy, giải quyết hậu quả trận đánh ở Trường (nếu có) và cơ động ứng cứu theo yêu cầu của Huyện đội Từ Liêm, đào hầm hào, công sự, tham gia lao động sản xuất (trống lúa, trồng rau, chăn nuôi,…) và hoàn thành công tác đào tạo. Khi nhà trường phải đi sơn tán lần 2 (trước khi B52 của Mỹ dội xuống dữ dội vào tháng 12/1972), một số tự vệ ở lại giữ trường, số khác phân ra theo từng khoa ở những nơi Trường sơ tán, tiếp tục công việc của những cán bộ - chiến sĩ, sinh viên - chiến sĩ trong thời chiến.

Ngày ấy, Trường ĐHSP Hà Nội có một phân đội súng cao xạ do thầy Hoàng Văn Thung - Đại đội phó Tự vệ khoa Văn - trực tiếp chỉ huy chiến đấu. Phân đội súng cao xạ được thành lập với nhiệm vụ trực tiếp đánh trả máy bay địch. Các thầy giáo khoa Văn là những người được phân công trực tiếp sử dụng súng chiến đấu. Có thể kể đến những cái tên thân thuộc đã gắn với một thời lịch sử: thầy Hoàng Văn Thung, thầy Nguyễn Thanh Hùng, Đỗ Đức Tín, Thành Thế Thái Bình, Bùi Văn Ba, Lê Tiến Sơn, Lê Văn Sơn, Nguyễn Quang Minh, Lê Ngọc Trà… Trong thời gian đầu mới thành lập, những “tay súng” là cán bộ, sinh viên hầu như chưa có kinh nghiệm tham gia chiến đấu thực tế nên còn nhiều bỡ ngỡ, lúng túng. Tuy nhiên, tinh thần không ngại khó và sự say mê chiến đấu đã giúp phân đội từ cái bỡ ngỡ lúc đầu sau 2, 3 tháng được huấn luyện, tập dượt đã tham gia chiến đấu và lập được thành tích. Cụ thể từ 5/1972 đến 31/12/1972 phân đội đã nổ súng bắn máy bay 12 lần. Đào 2 ụ súng máy cao xạ, hoàn thành hệ thống giao thông hào vững chắc. Đặc biệt trong trận chiến đấu ngày 8/7/1972 phân đội góp phần bắn rơi máy bay trinh sát trên bầu trời Từ Liêm, được Ban Chỉ huy quân sự huyện Từ Liêm xác nhận. Phân đội đã được tặng 1 Bằng khen của Bộ Tư lệnh kết hợp với Đại đội quyết thắng và 4 thư khen (2 của Bộ Tư lệnh Thủ đô, 2 của Huyện đội Từ Liêm).

Ngày ấy, Trường ĐHSP Hà Nội có một Tổ đài quan sát - thường được biết đến với cái tên dễ mến “Con mắt phía Tây thành phố”. Đài quan sát được đặt trên nóc nhà A7 của trường. Đài quan sát phòng không được thành lập theo yêu cầu của Ban chỉ huy quân sự Từ Liêm từ tháng 8 năm 1972. Đài có nhiệm vụ quan sát phía Tây Hà Nội (bao gồm khu vực quận Cầu giấy - Tây Hồ và huyện Từ Liêm hiện nay), ngày đêm trực chiến. Anh Đào Văn Nậy - sinh viên khoa Văn năm thứ tư (Quảng Bình) là người đầu tiên trực tiếp đảm nhận nhiệm vụ của đài quan sát. Sau đó, anh Nậy đi thực tập, nhóm các sinh viên khoa Văn gồm: Bích Hà (sau là cán bộ khoa Văn, rồi khoa Việt Nam học), Thuý Hương, Mai Thanh, Minh Sớm, thầy Nguyễn Tiến Mâu,… tiếp quản. Trưởng Đài lúc này là cô Bích Hà. Có lúc quân số trực đài có 4 nam và 4 nữ, nhưng sau do thiếu lực lượng nên 4 nam được điều động đi chiến đấu.

Trong chiến dịch 12 ngày đêm đánh B52 của Mĩ, với tinh thần dũng cảm, sẵn sàng vì tổ quốc hy sinh, 4 cô gái tổ đài đã gan dạ trực chiến dưới làn bom đạn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, báo tin chính xác về cho Huyện và Thành phố, góp phần không nhỏ giúp quân và dân Thủ đô đánh trúng máy bay Mĩ. Đài đã được Bộ tư lệnh tặng bằng khen 2 lần. Đài trưởng - cô Bích Hà cũng được tặng 2 bằng khen, một của Bộ Tư lệnh và 1 của Bộ Giáo dục.

Biên lại đôi dòng lịch sử, mong gửi lời tri ân sâu sắc đến tất cả các thầy cô đã nêu tên và cả không nêu tên trên đây. Cống hiến của các thầy cô đã trở thành một phần truyền thống tốt đẹp của Nhà trường, và sẽ mãi là niềm tự hào của cán bộ, học sinh, sinh viên, học viên Trường ĐHSP Hà Nội.

Cán bộ, sinh viên Trường ĐHSP Hà Nội lên đường tham gia kháng chiến chống Mĩ năm 1971. Ảnh: Tư liệu phòng CTCT - HSSV

Tư liệu về Tiểu đoàn tự vệ Trường. Ảnh: Tư liệu phòng CTCT - HSSV

Hình ảnh Phân đội súng cao xạ, đặt phía sau nhà A7 của Trường. Ảnh: Tư liệu phòng CTCT - HSSV

Hình ảnh Tổ đài quan sát đặt trên nóc nhà A7 một thời. Ảnh: Tư liệu phòng CTCT - HSSV

Hình ảnh nhà A7 nơi đặt Đài quan sát năm 1972. Ảnh: Tư liệu phòng CTCT - HSSV

Phòng CTCT - HSSV